NARCYZA ŻMICHOWSKA PS. „GABRYELLA” (1819-1876)

Powieściopisarka i poetka. Uważana za pierwszą polską feministkę. Pochodziła z biednej rodziny ziemiańskiej.

Matkę straciła zaledwie trzy dni po urodzeniu. Wychowywała się u krewnych na Podlasiu.

Uczyła się w Instytucie Guwernantek w Warszawie. Jej nauczycielką była m.in. Klementyna z Tańskich Hoffmanowa, która prowadziła wykłady z moralności kobiet. Żmichowska krytykowała jej system pedagogiczny i metody nauczania.

Mając 19 lat Żmichowska została guwernantką w rodzinie hrabiów Zamoyskich. Dzięki tej znamienitej rodzinie wyjechała do Paryża, gdzie spotkała się ze swoim lewicującym bratem Erazmem, walczącym wcześniej w powstaniu listopadowym. Wspólne spotkania i rozmowy wywarły na niej duży wpływ, co zaowocowało krytycznym stosunkiem wobec arystokracji.

Za namową Erazma zaczęła studia w paryskiej Bibliotece Narodowej Francji. Często można było ją spotkać czytającą Gottfrieda Leibniza, Johanna Fichtego, Augusta Schlegla, Immanuela Kanta, Friedricha von Schellinga oraz Adama Mickiewicza.

Żmichowska jako jedna z pierwszych kobiet uczęszczała na posiedzenia Akademii Francuskiej.

Do kraju wróciła we wrześniu 1839 roku. Była przekonana, że na naród składają się wszystkie warstwy społeczne, a chłopom należy się oświata. Ważne miejsce w kręgu jej zainteresowań znalazła się też sprawa walki o niepodległość Polski. Wcześniejsze życie we Francji spowodowało, że stała się ekscentryczna, paliła cygara i śmiało artykułowała swoje poglądy. Często gościła w Warszawie, gdzie rozmawiała z ówczesnymi intelektualistami.

Jej debiut literacki nastąpił na łamach „Pierwiosnka”. Zaczęła też publikować artykuły w czasopismach „Pielgrzym” i „Przegląd Naukowy”. Utworzyła grupę Entuzjastek składającą się z warszawskich emancypantek, które również konspirowały przeciwko władzy. Dorastające dziewczęta domagały się wolności w wyborze życiowych partnerów oraz prawa do kształcenia i aktywności w przestrzeni publicznej. Swoje relacje z dziewczętami i kobietami nazywała „posiestrzeniem” na długo przed ukuciem feministycznego terminu „siostrzeństwo”.

W latach 1844-1845 hiper aktywna działaczka, obracając się w liberalnych, wolnomularskich kręgach ówczesnego Poznania, podjęła nieudaną próbę utworzenia w zaborze pruskim nowoczesnej szkoły dla dziewcząt.

Po wykryciu spisku rzemieślników w 1849 roku Żmichowska trafiła na ponad dwa lata do lubelskiego więzienia, a następnie, cudem uniknąwszy zsyłki na Wschód, w 1852 roku została skazana na dodatkowe trzy lata aresztu domowego w mieszkaniu krewnych. Traumatyczne przeżycia zbliżyły ją do Koła Sprawy Bożej i towiańczyków. Jednak ta fascynacja zgasła bardzo szybko.

W okresie lubelskiego aresztowania pracowała nad programami: nauczania chłopców z niezamożnych środowisk miejskich oraz kursów dla kobiet.

Pozytywizm zbliżał się wielkimi krokami, dlatego od końca lat 50. zwątpiła w sens zbrojnej walki z zaborcami.

W 1858 roku napisała słynny list, który zaadresowała do paryskiego środowiska emigracyjnego. Poruszyła w nim postulat patriotyzmu obywatelskiego w każdej klasie społecznej. Chociaż nie była zwolenniczką powstania styczniowego, pomagała rannym i uwięzionym. Brutalna rusyfikacja, zwana „nocą apuchtinowską” wpędziły ją w poczucie beznadziei. Żmichowska uciekła na wieś.

Niepokorna i uparta nigdy nie wyszła za mąż i nie miała dzieci. Swoje uczennice i przyjaciółki darzyła wielkim uczuciem i to właśnie one stały się jej rodziną.

W 1876 roku spoczęła na cmentarzu na Powązkach w Warszawie.

← POWRÓT